Dat besondere an düsse Geg'n weer, dat hier, dat ganze Johr dörch, een reege Betrieb herrschen dee. Vun de 38 Rökerien in Eckernför weern alleen 20 Stück an Jünfernstieg un Strandstraat tätig, wo 160–180 Obsteekerfruuns beschäftig weern. Dorto keem an de 40 Rökerknechen un Inhängers. Denn keem de Holthauers in de Holtstall'n, dor ok noch to, de dat ganze Johr beschäftig un wat to dohn harr'n, ümm all dat veele Rökerholt an Böök'n, Eek'n un Ellern, wat all verqualmt wor. Dat weern veele Hunderte von Festmeters, wat all mit de Hänn un mit dat Gescheer wie Axen, Sleegels un Kiel'n klövt wor, denn Saag, un denn to Kluftholt, un spöön haut war'n müss – een swöre Arbeit. Wenn ok noch viel Knastholt dor twischen, so mußten de Holthauers oft er dröge Kehl mit een grod Snapps spööl'n, wat denn ok ricklie maakt wor. Denn de Holthauer, de ick so kennt heeft, weern all dringfaste Lüüd, de ohne Staak sien Vitalgetränk „von Föh sien“ dat gornie dörchstahn harr'n.

---

Hier möchte ich noch einfügen, dass eben vor dem 1. Weltkrieg der alte Schellhammer, der auf der Hasenheide in einem der glasauschen Häuser wohnte, sich eine Motorsäge angefertigt oder anfertigen lassen hatte – auf Rädern – und somit bei vielen Räuchereien ihr Räucherholz damit zu Klaftholz gesägt hatte. Es war eine große Erleichterung für die alten Holzhauer in den Räuchereien. So schafften sich die Räuchereien in Gemeinschaft nach dem 1. Weltkrieg auch die großen Spönhaumaschinen an.

---

Mehrere Saagerien weern in Eckernför beschäftig mit Fischkistenholt hertostell'n vör de Fischrökerien. De Hornsche Saagerien weern an de Noorstraat, de Linausche Saagerie an de Jünferstieg op dat Brüggengelände, weer de gröödste. Denn weer Eldachsen, geg'n över von Linau dor, un später an de Jünfernstieg Chrischan Dibbert (de Senator) sien Saagerie, de een kort Tied naa sien Fertistellung, ok affbrenn dee. Hee müss sien Kistenfabrik op de anner Sied von de Bahnövergang opbuun.

De Linausche Saagerei, de in Juli 1912 affbrenn, wo für mehrere Daag een Grodfüür entstahn weer. Bie de Saagerie leeg dat ganze Gelände vull von grod dicke Böökenstämme, de saagt un schält warrn müssen vör de Herstellung von Fischkistenholt, dat to de verschiedenen Sorten von Kisten torech sneen wor, dat fertige Kistenholt wor nahstens an de Fischrökerien, Kistenfabriken un Nagelbööns utleevert, hier to de verschiedene Kistensorten tosaam nagelt. Dat geev ½ Wall, ¾ Wall, 1 Wall, 1½ Wall un 2 Walls Kisten – eenmaal vör Sprotten un vör Siel'n un Vullhering. Veele von de Kisten wor'n in Heemarbeit von ole Lüüd in er Wohnungs ferdi nagelt. De meiste Kistennagelie weer von Jungs un Lüüd maakt, op to Huus in de Rökerien sölbst oder op de Nagelbööns vun de Kistenfabriken.

Jede Kist müss irst Oprahmt un denn Bormt warrn (Rahmen u. Boden). Vör 100 Kisten, de fertie nagelt, geev dat dormaals 50 Penn. In de Rökerien wor'n de, mit de verscheedene Sorten Fisch verpackte Kisten, meistens von Jungs mit een Deckel to nagelt. Joh. Klemsen weer de irste vun de Rökerien, de sick een Nagelmaschien vör't to nageln de Tied anschaffen dee – dat mud 1913 wesen sien.

Weern de Kisten mit een Deckel verseen, worn se in verschiedene Kollis tosaam snört un so vör de Versand mit Bahn oder as Postgut ferdie maakt. Dat Fischwark, wat Sprotten, Hering un Siel'n bedreeb, wor dormaals naa Wall (80 Stück) köft un verköft, deshalb ok de verscheedene Kistensorten.

Veele von de Jungs, de in de Rökerien de Kisten nageln deen, bleem meistens naa er Konfermatschon in de Rökerien bie to arbeiten. Se stünn denn mit de Johr'n aß Rökerkecht vör de Löökers beed dat se old weern.

De Obsteekerfruuns besorgten dat gröne Fischwark op de Speeten (Spieße) to stecken, wat ok leernd warrn müss. Een grod Andeel von düsse Fruuns weern Fischerfruuns. De ganze Fischobsteekerie de Tied, wenn in de Saison von Harvst beed Fröhjohr grode Mengen von Blankfisch anland worn, op hiesige oder fremde, weer een swöre Stück Arbeit vör de Fruuns. So göng'n er Arbeitstied veelmaals von morgens 6 oder 7 Uhr beed Obends hinto 10–11, jo oftmaals beed de Klock 12 des Nachts. Un se weern bloß een Stunnstied över de Middag utscheid, ümm er beed Etten daal to sluken, un maal non rechten in't Huus to sehn. To Kaffeetied un Obendbrot müssen de grod Kinner er Mudders wat hinbring'n, wenn de Vadders in't Huus weern, sonst müssen de Kinner sölbst wat torechtmaaken.

Dörch dat lange op een Placken stahn an de Opsteekdisch, veele Fruuns harr'n sick dorbie Krampadern un sönst wat an er Beens wegghohlt, wo se mit de Johr'n veel Leid'n mit harr'n. Over dat Geld weer de Tied manchmaal heel knapp, so müssen de Fruuns, wenn'd nödig, wat mit Verdeen. In veele Familien weern dormaalige Tied een barg Kinner, de man all satt un ok wat ümm un an hemm müssen. Deshalb mussten de grod Jungs un Deerns op irgend een Aart un Wies all een paar Groschen mit verdeen to de Ünnerhold von de Familie, op dörch Kistennageln oder sonst een Gewerbestell. Denn jede Pennig weer nödie.

Wenn de Saison vör de hiesige Fischerie in uns Föör anfang'n dee un mit grod Fänge an Hering, Siel'n un vör all'n an Breedeln (Sprotten) an't Markt keem, dorto noch veel Fischwark, wat över See mit de Beltböö vun Dänemark, mit de Iisenbahn ut Utland keem, däglich veelmaals 8–10 Wagons bie uns an'd Markt – op vun Dänemark, Norwegen, Sweden, jo oftmaals ok noch von Holland, Belgien, Frankreich un von England mit de leckeren engelsche Hering. Over ok veele Sprotten keem von de Länder, de hier angeb'n sünd.

Denn keem noch dat Fischwark von Apenrad, Sonnerburg, Langballigau, Maasholm, so wie manchmaal Elbsprotten un Danziger Sprotten bie uns an'd Markt. Denn weer'd een hille Tied vör de 38 Rökerien bie uns in Eckernför, all dat Fischwark to verarbeiten.

De grod Rökerien harr'n dormaals all een Gespann mit 2 Peer in Stall, de in de hille Tied von morgens Fröh beed Obends spät in de Gang'n weern, dat Fischwark vun de Brügg, von'd Aukschonsplatz ut de Wagons in Kisten naa er Rökerie to fahr'n un dor afflaad'n. Wo mit ünner an de 200 Kisten un mehr, vull Fisch vör de Porten stahn deen, de all op de Verarbeitung lurn.

Wat de grod Betriebe mit Peerd un Waag müssen, de mittlere un lütt Betriebe mit er Schottschekaar, oder se nehm sick Fuhrwark an, dat Fischwark wat se bie de Aukschon köfft, ropp to hohln. Wer dat Fischwark verarbeit un vör de Versand ferdie, göng'n mit Peerd un Waag oder mit de Schottschekaar naa de Bahn oder Post hinn. So weer de ganze Dag een hinn un heer – jo, man kunn segg'n, dat weer een Jagerie mit gröne Fischwark. Von'd Markt mit Versandwaar mehrmaals op de Dag, vull belaad'n mit de grod Rollwaagen, naa de Gütterschuppen hinn roll'n, ümm de Waagens to belaad'n.

So wat kann man sick hüt sien Daags bie uns gornie mehr vörstell'n, wat dormaals in Eckernför vör sick gahn iss.

Von de grod Betriebe weern eenige, de sick neben dat Rökern op dat Marineern vun Hering, as Rollmop un Bismarckhering, instellt harr'n – mit een grod Erfolg vör de Absatz von düsse Waar. De Grundlaag aver vör de Rökerien weer de grod hiesige Fischerie mit ehr frische Anlandung von Sprotten. Weern se von de Morgentogfischerie, so weern se naa een paar Stünn, dat se fung'n weern, all op de Obsteekerdisch bearbeit worn. De Sprotten göng'n all ünner de Markennaam „Kieler Sprotten“ as Delikateß per Nachnahme över Postgut in de Versand.

De Eckernförder Fischerie mit Fischmarkt un Rökerien weer to de Tied dat grödste an de ganze Ostseeküst in all dree Kategorien. Bie 1900 rümm sünd 70–72 Handwaad’n in Eckernför in Betrieb wesen. Dor to hörn alleen 140–144 Böö vun 9 Meter Länge mit 3–4 Mann Besatzung op jedes Boot. Hinto keem noch mehrere Böö mit 3–4 Mann an Bord, de mit Breedelgarns (Stellnetze för Sprotten) fischten, een grod Deel an Quatschen (Quasen), de mit een Bünn utrüst weern, ümm Plattfisch un Dösch lebend an’d Markt to bring'n, un mit Büttgarn, Büttwaad un mit de Tuck fischten (Tuck = Schleppnetz).

De Tuckerie kunn bloß uterhalb vun de Hoheitsgrenz bedreeben warrn. To düsse Quatschen keem noch een ganz Deel Jölln, de vör de Fischerie in de Binnenföör bruukt weern, vör de Trizerie, Aalkörf un Stellnettfischerie, mit Büttgarn, Herrngarn, Makrelgarn, Lahsgarn oder Angeln mit 1 oder 2 Mann an Bord. Alln's tosaam weer dat een grod Antaal von Fischerböö mit een Barg Lüüd, und de er Arbeit dormitharrn. Denn de ganze Fischerie – eenerlei wat för een Aart – se weern all op Segel un Reems instellt, dat göng'n all mit Handbetrieb.

Bie de Büttwaadenfischerie ümm 1900 weer een Boot mit een Dampmaschien un een mit een Motor ut Rudköping in Betrieb. De Tied harr ok vun de Segelquatschen, de bloß irst een paar Johr op de Nack harrn, eenige ümmbuud mit Halfdeck un mit een 6-PS-Viertakt-Dan-Motor ut Kopenhagen utrüst. Von 1902 an worn op de Glasau-Werft de irsten grod Quatschen vun 12–14 Meter Länge as Schwertböö mit een dörchgahn Deck von vörn bet achtern, mit een grod Bünn vun 12–13 Foot, un mit een 4 Tak-Motor von 6 PS utrüst, de von Kopenhag'n keem. Se weern ok noch mit een grod Segellasch optakelt – wölk mit een Boomsegel, de annern mit Schootensegels. Düsse Fischerböö weern to de Tied wull de grödsten un modernsten lang de Sleswig-Holsteensche Ostseeküst wesen.

Een Quatsch, „de Hertha“, weer mit een Däbelsche-Motor ut Kiel utrüst, womit se de ganze Tied, so lang se in Betrieb wesen iss, een Barg Malesche hatt heevt. De Motorn weer dormaals een grod Fortschritt vör de Fischerie – nie alleen as Erleichterung vör dat Hinn- un Herfahrn naa un von de Fangplätze, sondern ok vör de Fischerie sölbst. Man weer nie mehr so affhängig vun de Witterung, as wenn se bloß op Segeln un Reems angewies weern.

Ick kann mi noch besinn, wenn ick as Jung'n maal mit mien Vadder an Bord weer, un dor leeg'n mehrere vun de grod Quatschen vör de Holtenbrügg langsied. Se snackten dor miteenanner över dat, wenn noch mehr Böö mit Motorn fischten op de Fangplätze, de Drang toletzt dünner warrn de, so heevt se doch dormaals ok all över naadacht, dat de Fangplätze mehr strapazeert worn mit de Motorfischerie.

To de grod Quatschen harrn sick eenige noch een lütt Plattkahn buun laaden. Wenn se Sommerdaags maal een Tiedlang mit de Hankenheringsgarns fischten, un se harrn ehr Fang an’d Markt affleevert, so leepen eenige vör’d Vörstrand hinn, smeedden sick dor vör Anker un brögten ehr Netten mit de lütt Kahns an Land. Dor wöörn de Netten an’t Strand op de Strandhaaver utbreeden tom Dröögen. Ümm de Naamiddag deen se er Netten weer tosaam nehm un se weer mit de Kahns an Bord bröögt.

Dat weer mehrere Johrn so maakt, beed de Fischers sick op ehr Büttgarn-Dröögplatz 2 finsche Latten vun 24 Foot Läng as Recken op Stötten maakt harrn. De Latten weern mit verzinkte Telefondraht, de man in 12 cm lange Stücke affkneepen harr, in een Afstand vun 7–8 cm benagelt. Denn dat vör’d Vörstrand liggen bie östlich Winn, mit dat rann un raff Kutscheern mit de Kahns – dat weer doch to ümständlie.

Vör de Waadfischerie worn de irsten Motors ümm 1909–10 inbuud. De Fischers, de dat maakten, worn von veele Kolleg’n as halv verrück erklärt. Dat dee sick over bald ännerrn, as se bewiesen wor, dat de Motor vör de Waadfischerie zweckmäßig wer, dormit dat ewige Jongleern mit Masten, Spreeten un de Segellasch bie de Waadfischerie endlie ophohln dee. Beed eben naa de irste Weltkrieg harrn all de Handwaad’n, de in Betrieb, sick mit een Motor utrüst – von de verschiedenen Typen: 4 Tak un 2 Tak, op Dan, Randers, Callessen Apenrad irst mit Benzolmotor, naheer mit 2-Takmotorn – Spidelski ut Leibzig, Jürgensen ut Kiel, Bergedorf, Ecke-Motor von K. Rehbehn u.s.w. De Motorfabriken, de Motors för de Fischerie herstellten, wußen wie Pilze ut de Eer.

De Fischerie harr sick lang de ganze Küsten so bielüdden op de Fischerie mit Motorn instellt. In de Johr’n von 1905–1907 wanderten veele Fischerfamilien ut, naa Apenrad, Sonerburg, Langballigau, Laboe un Schönbarg. Se harrn all de Hoffnung, op de Fangplätze, de se von er nie Heimat ut befischen kunn, mehr Gelegenheit harrn, er Lebensünnerhold von er Familien to verbeedern. Denn in Eckernför wer de Fischerie eenfach övervölkert, se kunn nie mehr jeden Fischer sien Lebendsgrundlaag sichern.

De Fangplätze in Norden ümm Alsen worn, so wie so all mehrere Johr’n, von een ganz Deel Eckernförder Fischers befischt, wenn in de Föör bie uns wenig to fang’n wer – hauptsächlie mit de Breedelgarns (Stellnetze för Sprotten). Mit de oppene Segelböö weer de Fahrt naa de Fangplätze in’n Nord’n, to Wintertied, mit allerlei riskante Strapazen dörch de Witterung verbunden. Wenn se dor ankeem, mußten de Fischers sick irstmaal an Land een Logies söken, dat se een Ünnerkunf harrn. Wo geg’n de Fischers mit er grod moderne Motorböö, de jo er Logies bie sick an Bord harrn – deshalb weer dat in de Fremde fahr’n vör düsse Fischers een recht beed Lichter.

De Fischers, de sick dor mit er Familie een nie Heimat grün’d harrn oder wull, weern dor to Huus, un de ergiebige Fangplätze harrn se, so to segg’n, vör er Huusdöör. Denn von all de Fischers, de dormaals von Eckernför, eenerlei wohin, utwannert sünd, hätt keen dat jemaals gereut. Denn naa wenige Johr’n harrn sick veele dor Huus un Hoff, nie Böö mit Motor utrüst, un ok noch sonst allerlei anschafft, un sick dor wohl föhlt. So hätt man dat jümmers hört.

Mehrere Johr’n heevt ick dor, as Jung’n, mien Sommerferien bie Verwandte in Sonerburg verbrögt. Eben so keem Vetters un Cousines in er Sommerferien maal naa Eckernför. Wenn se maal fraagt worn, op dat in Eckernför nie beeder wesen weer, se sehn dat as een grod Glück an, dat se in Sonerburg wohn deen.

Wenn Winterdaags maal vörkeem vör een Tiedlang, dat op de Fangplätze in Norden de Sprottenschwärme utbleeb’n, bie uns in de Föör over gode Fänge an Sprotten maakt worn, so keem eenige Fischers von dor, wie ok von de Kieler Föör, mit er Handwaad’n naa Eckernför, ümm er Glück to versöken. Genau so, wenn bie uns nichts to fangen weer, mußten de Fischers von hier ok dor hinnfohrn, wo wat to fang’n weer – op naa Norden oder naa de Strander Bucht in de Kieler Föör. Dat hör eben to dat Fischerleben.

Menniemaal weer’d ok, dat hier bie uns in Sonerburg un Apenrad, wie ok in de Flensburger Föör un ebenso in de Kieler Föör wat to fangen an grödere Sprottenfänge. Dörch düsse globale Anlandung von Sprotten weern de Priese mit ünner man heel mies, jo dat keem mit vör, wo de Fänge nie all verköft worn. Denn wor im Allgemeen von de Vörstänn von de Vereine een Beschluß faad, dat irstmaal vör mehrere Daag de Fischerie mit de Waad’n instell worn, ümm de Fischmarkt to entlasten, dormit de Rökerien irst maal Luft maaken kunn von all dat Fischwark, wat se sick oplaad harrn.

Wenn sick de Marklaag denn een lüttbeed beedert harr, wor vun de Vörstand bekannt, as de Morgentog to maaken, un nie mehr Fischwark op de Waad an’d Land to bring’n, as so un so veel Tövers (Zuber 150 ℔), wat de Vörstand bestimmt harr. So worn de Priese vör’d Fischwark ganz von sölbst weer stabil.

In veele Johr’n sünd de Tied grod Fänge mit de Sprottnetten (Breedelgarn) un ganz grod Fänge an Sprotten, Sielen, Juchers un Vullheern in de Saison von de Handwaad’n an Land bröögt. Fänge bed to 80.000 ℔ un mehr in een Tog, veelmaals an reine Sprotten. Wenn’d nu bie sunn Fang ok noch mit de Pries vör dat Fischwark glücken dee, so keem bie de enkelte Waad, de sunn Slaagerfang maakt harr, von 8–16.000 Goldmark dor bie rut. Dat weer denn ok meistens een Sonderfall.

Denn gewöhnlie, wenn sunn grod Fänge von mehrere Waad’n maakt worn, weern de Priese ok nie besonders. Ick weed noch, wie mien Vadder un sien Macker mit er Söstmanns-Waad ünner Lindhöft een Fang von 1700 Kisten reine Sprotten harrn, un noch een paar Waad’n mehr een grod Fang hatt harrn, un so de Pries vör Sprotten nie günstie weer. As mien Vadder mit sien Mackers bie Heine Wiedemann er Fang affleeverten, harr hee mit Frankreich telefoneert, wo de Sardienfischers streikten, op se Sprotten vör er Sardienfabrikation bruken kunn. Hee harr Glück – se köften de ganze Fang, so kreeg’n se 8 Mark vör jede Kist Sprotten utbetaalt. Wiedemann harr natürlie dat best Geschäft dormit maakt.

De anner Waad’n mit er Fänge kreeg’n bie 5 Mark vör de Kist. De ganze Fang von de Söstmannswaad weer sofort in Wagons verlaad naa Frankreich hinn.

Veelmaals keem dat ok vör, wenn een Maße Fischwark in de Föör weer, dat lingerLang, deshalb ok de Waadtög vun Knappschaar beed naa de Steenwall to, dat Fischwark an de Wall trocken weer, un de Fänge sick op all de Tög eenigermaaden gliekmäßig verdeelt harrn. Mit beide Tövermolln vull, een un anner harr denn gewöhnlie ok noch wat in’t Vörboot oder in’t Meernboot. Sunn Daag weern dor denn ok veele Waad’n, de lingerlang von de Wall (Küste) een an anner op de Statsschons fischt harrn. An bedeelig un liggewull weern dor Waaden mang, de noch weniger fung’n – jo man, een weer ok leer utgahn, wo sick de Tog nie lohnt harr.

Bie de Waadfischerie worn nie bloß reine Sprotten fung’n – ok veel Heern (Hering), Sielen un Juchers (kl. Heringssekunda = Jungfische), veelmaals ut een Mischfang, wo all de Blankfischsorten in weern. Jo Anfang de 20diger Johr’n weer dat eenmaal, wo een Maße Hunstangs (Stichlinge) mang de …

Bie harte Küll un Frostwetter deen de Fischschwärme mit ünner daagelang, jo manchmaal sogar ganze Weeken lang, raff meern von uns Föör stahn. So dat mit Stellnetten op vör Sprotten oder Herrn (Hering) de ganze Tied heel gode Fänge maakt worn, mit de Waad’n over nichts to fang’n weer – eben weil dat Fischwark nie naa Land to, an de Wall gahn dee, wo de Waaden fischten.

Wenn over naa sunn Küllperiode plötzlie een Witterungsümmschwung in sedden dee, un eenige von de Waad’n an rechte Stee, vör all’n de richtige Tied erwischten, wo de Fischschwärme sick in Beweegung naa de Wall to sedd harrn, so worn meistens de ganz grode Slaagerfänge maakt. Un weer von de Waad’n nie mang de Gücklichen wesen is, harr dat Naasehn, un müß ümmer wer achter dat Glück rann loppen, beed ok eenmaal een Streemel von’d Glück in de Mööd keem. Over bie veele – heel veele – bleevt ok dat ut, un müß sick op dat nächste Johr vertrösten.

So weer eben maal dat Fischerleben – dor weern eenfach to veel Nieten mang de Glückslose utgeeb’n.

Bis hier her ist der Bericht abgedruckt.

Fr. Daniel